انسان ها از ابتدای گسترش تمدن بشری، و شروع زندگی همگانی به فکر ارتقای سطح کیفی زندگی خود بوده اند. کیفیت همیشه جایگاه ویژه و قابل توجهی را در معیار های ارزیابی هر چیزی، برای بشر داشته است. از همین رو رعایت عناصری که برای وی تضمین کننده کیفیت از هر لحاظ باشد، بسیار مهم و قابل توجه بوده است. پس از مدتی این معیار ها تثبیت شد، و از آنجایی که عدم رعایت این معیار ها توسط بعضی از افراد جامعه میتوانست باعث آسیب رسیدن به بعضی دیگر شود. رعایت اینگونه موارد به شکل یک قانون و اجبار درامد. با گذشت زمان اینگونه قوانین به شکل مکتوب درامده و استانداردها را تولید کردند. در ادامه با استاندارد بیشتر آشنا خواهیم شد.
استاندارد، تعاریف و ماهیت
اصطلاح استاندارد یک اصطلاح نام آشنا و پر کاربرد برای ماست. معمولا وقتی این واژه در مورد کالا یا خدمتی بیان میشود، و ابراز میشود که از استانداردهای لازم برخوردار است و یا استاندارد است، حس دلگرمی و اطمینانی نسبت به آن کالا یا خدمت پیدا می کنیم. اما براستی این واژه از کجا آمده و تعریف دقیق و ماهیت آن چیست؟!
منشا لغت استاندارد به واژه estendart در زبان فرانسوی کهن باز می گردد. که تحت تاثیر واژه انگلیسی Stand قرار گرفته و به معنای پایه و اساس در کار ها است. و به آنچه که باید در انجام کار به عنوان پایه و معیار قرار گیرد اطلاق می گردد. البته واژه پایه بان نیز به عنوان معادل فارسی آن توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی ارائه شده است.
تاکنون مفهوم استاندارد را با قوانین و معیار های تثبیت کیفیت بررسی میکردیم. اما چه نوع کیفیتی؟ مواردی که استاندارد میتواند برای ما قوانین را تبیین کند در چهار حوزه مختلف قرار می گیرند. مسئولیت های اجتماعی، امور مدیریتی، ارزیابی و انطباق ها و ماهیت محصولات، موارد اصلی هستند که استاندارد ناظری بر کار ماست. و برای بهبود آن ها استانداردها را تبیین میکنیم.
سطوح اعتبار استانداردها
هر استانداردی که تبیین می شود، یک حوزه و گستره خاص دارد. هر کسی میتواند برای کار خود استانداردهایی را وضع کند، و قطعا استفاده کنندگان این استانداردها کارکنان شما و خود شما خواهید بود.
استانداردهای بزرگتری نیز وجود دارند که توسط دولت ها وضع می شوند. بدیهی است این استانداردهای ملی در تمام کشور لازم الاجرا هستند. همینطور استانداردهای بین المللی نیز وجود دارند که مقیدین به آن از یک کشور نیز وسیع تر است. اگر بخواهیم سطوح مختلف استاندارد را به طور جداگانه بیان کنیم تقسیم بندی زیر می تواند بیانگر این سطوح باشد:
سطح کارخانه ای: ابتدایی ترین سطح استاندارد است، که توسط یک کارخانه یا شرکت برای موارد داخلی خود تبیین و توسط اعضا مورد استفاده قرار میگیرد. البته در مواردی این استانداردها کمی بزرگتر شده و توسط سایر فعالان در همان عرصه نیز مورد استفاده قرار میگیرند.
سطح جامعه ای: این سطح از استاندارد، درواقع همان سطح کارخانه ای است که رشد کرده و توسط یک گروه یا صنف خاص مورد استفاده قرار میگیرد. ممکن است هر یک از اصناف یک کشور از یکسری استانداردها و قوانین خاص خود استفاده کنند.
سطح ملی: همانگونه که از اسم آن ها مشخص است اینگونه استاندارد ها توسط دولت ها برای برقرار کردن شرایط و قوانین لازم الاجرا در سراسر کشور ارائه میشوند.
منطقه ای: بعضی از اوقات استانداردها به صورت منطقه ای و در مقیاسی بزرگتر از یک کشور به اجرا گذاشته میشوند، اما لزوما در سراسر جهان اینطور نیست. مانند استانداردهای ارائه شده توسط اتحادیه اروپا که دارای نشان CE می باشد، و کلیه محصولات مورد تایید و منطبق با این استاندارد ملزم به استفاده از این نشان هستند.
بین المللی: اینگونه استانداردها به منظور استفاده در سطح بین المللی مورد استفاده قرار میگیرند. و یک یکپارچه سازی کامل را در راستای انطباق و ارزیابی محصولات و خدمات را انجام می دهد. معروف ترین استانداردها در این زمینه استانداردهای ISO هستند.
حوزه هایی که شامل استاندارد میشوند
استاندارد در حوزه های مختلفی دست دارد و در زمینه های بسیاری استانداردهای مختلف تبیین و ارائه می شوند. اما موارد زیر را میتوان به عنوان یک لیست کامل از حوزه های درگیر با استاندارد دانست:
- صنایع غذایی، دارویی و بهداشت
- صنایع شیمیایی و سلولزی
- صنایع ریخته گری و فلز
- ماشین آلات و تجهیزات
- مواد معدنی غیرفلزی
- اطلاعات و ارتباطات(فضای مجازی)
- موارد الکترونیکی و الکتریکی
- وسایل نقلیه موتوری
- بافندگی، پوشاک و صنایع چرم
- خدمات مهندسی
سازمان های استاندارد
با این رویکرد که مقوله استاندارد چقدر میتواند مفید باشد و برای زندگی بشری لازم الاجراست، ایجاد سازمان هایی برای تعریف و تبیین استاندارد ها و نظارت بر اجرای آنها امری ضروری به نظر میرسید. شروع به کار این سازمان ها در واقع از سال 1901در بریتانیا بود. موسسه استاندارد ملی بریتانیا اولین سازمان استاندارد در جهان به شمار میرفت. پس از پایان جنگ جهانی اول، در سال 1917 موسسه استاندارد آلمان راه اندازی شد. یک سال بعد از این اتفاق یعنی در سال 1918 کشور های آمریکا و فرانسه نیز اقدام به تاسیس سازمان های استاندارد کردند.
در ایران اما تاسیس پایه های سازمان استاندارد به سال 1925 میلادی (1304 خورشیدی)، بازمیگردد. در این سال سازمانی به نام اداره اوزان و مقیاس ها تاسیس گردید. در سال 1954 میلادی(1339 خورشیدی) قانونی تحت عنوان قانون تاسیس موسسه استاندارد تصویب شد. که منجر به تاسیس موسسه استاندارد ایران گردید.
موسسه استاندارد ایران کار خود را در زمینه چارچوب تعیین شده خود ادامه داد و نمونه ای برای سایر ملل شرقی شد تا با الهام از آن، آن ها نیز سازمان های استاندارد را برای خود تاسیس کنند. در واقع گسترش فرهنگ وجود سازمانی برای تولید و نظارت بر استاندارد ها از اروپا شروع شده، با آمریکا رسید، سپس از طریق مسیر شرق به ایران و آسیا راه پیدا کرد. این سازمان چهار سال پس از تاسیس در ایران به ژاپن رسیده و دو سال بعد از آن در چین راه اندازی شد. سازمان استاندارد ایران در سال 1981 به عضویت سازمان استاندارد بین المللی یعنی ISO در آمد.
استاندارد باز چیست؟
این نوع از استاندارد در واقع یک استاندارد خاص است که آزادانه در اختیار عموم قرار میگیرد تا همه بتوانند از آن استفاده کنند. به علت ماهیت همه فهم بودن این استانداردها، ارائه و نشر آنها به صورت کاملا رایگان انجام شده و در اختیار کاربران قرار میگیرند. مفهوم استاندارد باز در ابتدا در صنعت کامپیوتر و نرم افزار گسترش یافت، اما اکنون در حال گسترش به سایر حوزه ها و صنایع می باشد.
فهرست زیر را میتوان به عنوان ویژگی هایی که استانداردهای باز باید داشته باشند معرفی نمود:
- ارائه آن ها به عموم بدون هیچ گونه محدودیتی و اینکه نباید فقط دسترسی آن برای عده ای خاص و یا جامعه ای کوچک باشد.
- هیچ گونه بخش یا قسمتی از آن وجود نداشته باشد که ملزم به پرداخت وجه و یا رعایت کپی رایت باشد.
- عدم وجود هرگونه مانع قانونی و یا تکنیکی که آن را مربوط به حوزه ای خاص کند و حق دسترسی را از سایرین بگیرد.
- مراحل تدوین و ادامه کار آن باید کاملا شفاف باشد تا اگر شخص دیگری قصد ادامه کار را داشت بی هیچ مشکلی ادامه روند را انجام دهد.
- باید به صورت یک محتوای جامع و کامل در اختیار همگان قرار گیرد و یا توسط چند توزیع کننده به صورت رقابتی توزیع شود.
به طور کلی میتوان وجود استاندارد را لازم و ضروری دانست. مکتوب کردن قوانین پایه ای که همه برای رسیدن به تعالی جامعه ملزم به اجرای آن هستند، یکی از اصول لازم برای پیشرفت و تعالی در یک جامعه است. شما با رعایت استاندارد و احترام به آن ها نه تنها به خود بلکه به جامعه خود نیز احترام میگذارید. در واقع رعایت استاندارد یک سرمایه گذاری است که در آینده ای نه چندان دور مزایای آن را خواهید دید. مطالب استانداردهای ایمنی، استانداردهای آتش نشانی و nfpa نیز میتواند اطلاعات مفیدی برای شما به ارمغان داشته باشد.
